Het land en de omgeving

Antarctica is één van de zeven continenten (werelddelen) op aarde. De zuidpool, zoals Antarctica ook wel genoemd wordt, heeft een oppervlakte van 14,2 miljoen km². Daarmee is Antarctica het vijfde grootste continent en bestrijkt het 10% van het landoppervlak van de wereld.

Antarctica is met de laagste temperatuur ooit op aarde gemeten (-89,2°C) het koudste continent ter wereld. Hoewel het gehele continent zeer koud is, zijn er wel variaties in neerslag tussen de verschillende regio's. Het binnenland is een ware woestijn, met een minimale jaarlijkse neerslag. Hoge winden voeren sneeuw van de kustgebieden naar de binnenlandse gebieden.

afbeelding 1.1.2
Kaart van Antarctica

Hierboven is een kaart van het gehele continent geplaatst. Zoals te zien is, wordt Antarctica omgeven door drie oceanen: de Grote Oceaan, de Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan.

IJs op Antarctica

Waarom wonen er geen mensen op Antarctica? Dat komt omdat het op de zuidpool erg koud is. In de wintermaanden (van maart tot september) daalt de temperatuur er tot 50 à 60°C onder het vriespunt.

Antarctica kent maar twee jaargetijden: zomer en winter. Het ene halfjaar staat de zon bijna de volle dag boven de horizon, en in het andere halfjaar is het bijna de hele dag donker. Dat is ook een reden waarom er geen mensen op Antarctica wonen (afgezien van onderzoekers). Ondanks de vele zonuren, smelt het ijs amper.

Tijdens de zomer kan er iets merkwaardigs gebeuren in de poollucht. Koude luchtlagen die boven warme lagen drijven, zorgen soms voor fraaie kleurrijke beelden die in de lucht lijken te drijven. Het zijn luchtspiegelingen (fatamorgana's).

Antarctica is bedekt met een ontzettend dikke ijslaag: aan de randen is deze 300 meter dik, meer naar het midden 500 tot 600 meter. Hierdoor kunnen er weinig planten groeien.

Antarctica is voor 99,6 procent bedekt met ijs. Er ligt 30 miljoen kubieke kilometer ijs, ofwel 90 procent van al het ijs op onze planeet. Op Antarctica vind je 70 procent van al het zoete water (ingevroren weliswaar) van de wereld. Het Antarctische ijs is het oudste ijs ter wereld, ouder dan de eeuwige sneeuw op de Himalaya, ouder dan de ijskap op de noordpool, ouder dan de gletsjers in de Alpen.

De dikke ijslaag schuift langzaam de zee in en regelmatig breken er stukken af en drijven op het water weg. Zal na verloop van tijd niet al het ijs verdwijnen? Daar is geen sprake van: de vele sneeuw zorgt ervoor dat de ijskap weer terug krijgt, wat er in zee aan ijsbergen afgaat.

afbeelding 1.2.1
Grote tafelijsberg (klik voor vergroting)

Wanneer men het zuidpoolgebied binnengaat, krijgt men eerst een ijsmuur van 50 tot 100 meter hoog te zien welke steil uit de zee oprijst. Af en toe laat een stuk van de muur los en ontstaat een tafelijsberg. Deze heeft zijn naam te danken aan de vrijwel geheel platte vorm.

Bergen op Antarctica

Antarctica is een hoogvlakte. Dat betekent dat het land 2500 tot 3000 meter boven de zeespiegel ligt. Antarctica omvat één van de grootste bergketens ter wereld: de Transantarctic Mountains. Deze bergketen strekt zich uit over een afstand van 4800 kilometer. Tevens zijn er verschillende vulkanen aanwezig. De bekendste en nog actieve vulkaan is de Erebus. De hoogste berg is het Vinson Massif, zoals je kunt zien in de onderstaande tabel.

Antarctica bestaat uit twee delen: Oost-Antarctica (ook bekend onder de naam Groot-Antarctica) en West-Antarctica (ook wel Klein-Antarctica) die gescheiden zijn door de Transantarctic Mountains. Oost-Antarctica ligt hoog en is bedekt met ijs. West-Antarctica is een rij van bergachtige eilanden die ook onder een ijskap liggen.

Internationaal Geofysisch Jaar

Het Internationaal Geofysisch Jaar begon officieel op 1 januari 1957. In dat jaar zijn veel geleerden bezig geweest meer over de aarde te weten te komen. Vooral het zuidpoolgebied is toen onderzocht. Elf landen hebben in dat jaar expedities naar Antarctica gestuurd. Het Internationaal Geofysisch Jaar leidde tot het Verdrag van Antarctica.

Verdrag van Antarctica

Op 1 december 1959 ondertekenden twaalf landen het Verdrag van Antarctica: Argentinië, Australië, België, Chili, Frankrijk, Japan, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, de toenmalige Sovjet-Unie, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika. Het verdrag trad op 23 juni 1961 in werking. Nog eens 28 landen ondertekenden sindsdien het verdrag.

Het verdrag verbiedt militaire activiteiten of nucleaire proefnemingen op Antarctica. Alleen wetenschappelijk onderzoek is toegestaan. Het verdrag verzekert eveneens dat tussen de verschillende landen informatie en wetenschappers uitgewisseld kunnen worden. Elk land heeft bovendien het recht om de werkzaamheden van andere landen te inspecteren.

De landen die het Verdrag van Antarctica ondertekenden, vertegenwoordigen meer dan 80 procent van de wereldbevolking en het gaat zowel om grootmachten als om lage-inkomenslanden. Niet alle landen hebben dezelfde status. Er zijn 25 "Consultative Parties", landen die zich bezighouden met wetenschappelijk onderzoek op Antarctica. Daarnaast zijn er 14 niet-stemgerechtigde landen of "Non-consultative Parties", waaronder Nederland.